برترین کارگردان های زن سینمای ایران
برترین کارگردان های زن سینمای ایران
کارگردان های زن در سینمای ایران کارهای بسیار ارزشمند و فاخری را تا کنون ارائه داده اند و بسیار از این نظر قابل تحسین می باشند. نقش و حضور زنان در سينما در پي رشد و حضور آن‌ها در جامعه در سال‌هاي اخير رشد چشمگير و فزاينده‌اي داشته است.
اين مقدار در مقايسه با سال‌هاي پيش از انقلاب اصلا قابل قياس و مشابهت نيست و اگر در سال‌هاي دهه 40 و 50 به سختي بتوان شهلا رياحي و فروغ فرخزاد را به‌عنوان مهم‌ترين فيلمسازان زن قبل انقلاب دانست.در سال‌هاي بعد انقلاب و با رشد چند برابري جمعيت و فضاي فرهنگي هنري نظام براي زنان جا باز کرد
تا دوشادوش مردان وارد عرصه هنرآفريني شوند و زنان سخت‌کوش و مستعدي وارد صنعت سينما شدند که همچنان فيلم مي‌سازند و گود را خالي نکرده‌اند. در ادامه به بهانه اکران فيلم «نفس» به کارگرداني نرگس آبيار، «نيمه شب اتفاق افتاد» به کارگرداني تينا پاکروان و ساخت و توليد دو اثر سينمايي
با نامهاي «ملي و راه‌هاي نرفته‌اش» و همچنين «زيرسقف دودي» به کارگرداني تهمينه ميلاني و پوران درخشنده به بررسي پرونده همه فيلمسازان زن بعد انقلاب که در داخل کشور فعاليت داشتند و به‌عنوان فيلمساز از خود اثري از به‌جا گذاشتند مي‌پردازيم:
پوران درخشنده
اولين کارگردان مطرح پس از انقلاب است که با ساخت فيلم «رابطه» در سال 65 مطرح شد و با فيلم «پرنده کوچک خوشبختي» درخشنده در سال 66 برنده اولين سيمرغ زنانه البته براي بهترين فيلم و تهيه‌کنندگي‌اش از جشنواره فيلم فجر شد.
فيلمساز، تهيه‌کننده، محقق و نويسنده فعال ايراني در هفتم فروردين ماه سال 1330 در شهر کرمانشاه به‌دنيا آمد، او تحصيل تکميلي خود را در مدرسه عالي تلويزيون و سينما گذراند و در سال 54 در‌سازمان صداوسيما شروع به‌کار کرد و در همان زمان فيلم «طاعون» -که درباره طاعون در کردستان به سال 28 است- را تهيه کرد.
سال بعد نيز 55 درباره «چهارشنبه‌سوري» و نيز فيلمي درباره مراسم سنتي نواحي مختلف ايران و موسيقي نواحي ايران را در سال 56 توليد کرد.«موج، جانماز، سجاده»، «تحقيقي درباره زنان»، «اشتغال و صنايع دستي در کردستان» در سال 57، فيلم‌هاي مستند «چشمه‌هاي آب معدني راه هراز»،
به تصوير کشيد و همان سال مستندهاي سه‌گانه صنايع دستي را در کردستان توليد کرد. «موج، سجاده، جانماز»، «نازک کاري»، «گليم»(الياف طبيعي و مصنوعي (4 قسمت)) و مستندي تحقيقي درباره نخ، ابريشم، پشم و الياف مصنوعي را ساخت.
سال 58 تا 59 با ساختن فيلم مستند «چرخها مي‌چرخند» نگاهي به مسائل رکود اقتصادي و تعطيلي کارخانه‌ها به‌خصوص ايرانناسيونال (ايران خودرو فعلي) را به تصوير کشاند. «شوکران» در 17 قسمت که از سال 69 تا 71 طول کشيد، مستندي درباره پديده اعتياد در زنان، مردان و کودکان در ايران و مسئله قاچاق مواد مخدر و راه‌هاي پيشگيري آن است که سه قسمت از آن بيشتر پخش نشد.
پوران درخشنده ؛عضو انجمن‌هاي فيلمسازان زن آمريکا (WIF)، کارگردانان مستقل آمريکا (IFP) و مرکز بين‌المللي فيلم کودکان و نوجوانان يونسکو (CIFEJ) نيز هست. مهم‌ترين فيلم‌هاي درخشنده عبارتند از:
زير سقف دودي(1395)- هيس! دخترها فرياد نمي‌زنند(1391)- بچه‌هاي ابدي(1385)- روياي خيس(1384)- شمعي در باد(1382)- پرنده کوچک خوشبختي(1366)- رابطه(1365)
رخشان بني‌اعتماد
درخشنده(رخشان) بني‌اعتماد، براي آن‌که نام کوچکش با رقيب آن روزهايش، پوران درخشنده، خطاي خاطر ايجاد نکند از درخشنده بني‌اعتماد به رخشان بني‌اعتماد تغيير نام داد و دهه 70 را با برتري بر رقيب(پوران درخشنده) و دريافت اولين سيمرغ کارگرداني زنانه براي فيلم «نرگس» آغاز کرد.
هر چند که نامش در تيتراژ برخي فيلم‌ها که در سمت دستيار کارگرداني بوده مانند «گل‌هاي داوودي» و «تنوره ديو» همچنان درخشنده بني اعتماد مانده است.
فيلم‌هاي او در جشنواره‌هاي بين‌المللي مورد تحسين واقع شده و توانسته‌اند در داخل ايران هم توجه تماشاگران و منتقدان را به‌خود جلب کنند. او همسر جهانگير کوثري و مادر باران کوثري است. بني‌اعتماد در هفتاد‌و‌يکمين جشنواره فيلم ونيز در سال 2014، جايزه بهترين فيلمنامه را براي فيلم قصه‌ها به‌دست آورد.
رخشان بني‌اعتماد در 14 فروردين‌ماه 1333 در تهران زاده شد. او در رشته کارگرداني سينما در دانشکده هنرهاي دراماتيک تهران تحصيل کرد. وي از سال 52 با سمت منشي صحنه در تلويزيون مشغول به‌کار شد و تا سال 59 چند فيلم مستند کوتاه را کارگرداني کرد. بني‌اعتماد فعاليت سينمايي خود را از سال 60 به‌عنوان منشي صحنه فيلم «آفتاب‌نشين‌ها»
و فيلم «گل‌هاي داوودي» آغاز کرد و با کارگرداني فيلم «خارج از محدوده» در سال 66 کارگرداني فيلم‌هاي بلند را آغاز کرد. سپس فيلمنامه «زرد قناري» را نوشت و کارگرداني آن را نيز خود انجام داد. با نوشتن فيلمنامه فيلم «نرگس» با همکاري فريدون جيراني و کارگرداني آن، در سال 70 به عنوان بهترين کارگردان در دهمين جشنواره فيلم فجر برگزيده شد.
پس از آن، فيلم‌هاي «روسري آبي»، «بانوي ارديبهشت»، «زير پوست شهر» و «خون بازي» براي وي افتخارات و جايزه‌هاي بيشتري به ارمغان آورد. بني‌اعتماد براي «روسري آبي» برنده جايزه فيبرشي جشنواره بين‌المللي فيلم تسالونيکي 1995، نامزد پلنگ طلايي و برنده پلنگ برنزي جشنواره فيلم لوکارنو شد.
جايزه ويژه و جايزه فيبرشي جشنواره بين‌المللي فيلم مونترال براي «بانوي ارديبهشت» در سال 1998 ديگر دستاورد او بعد از «روسري آبي» بود.«زيرپوست شهر» اثر جاودانه او، جايزه بهترين فيلم خارجي زبان و جايزه تماشاگران جشنواره فيلم تورين را در سال 2001 برايش به ارمغان آورد و جايزه نتپک و جايزه ويژه جشنواره فيلم لوکارنو را براي روزگار ما در 2002 به دستاوردهاي خود افزود.
حسين عالمگير؛ نويسنده کتاب «باران کوثري در سينماي ايران» درباره شخصيت رخشان بني‌اعتماد در کتاب خود مي‌نويسد؛ «او را نمي‌توان صرفا يک کارگردان دانست بهتر است بگوييم کارگرداني او بخشي کوچک از فلسفه تفکر بني‌اعتماد است تا بدين وسيله ابعاد فکري خود را در قالب فيلم طرح نمايد.
بني‌اعتماد نمونه يک زن ايرانيست. زني که مي‌گويد زنان ايراني اگر فرصت و مجال هنر نمايي داشته باشند ابرهايي مي‌شوند که باران‌ها در دامانشان متولد مي‌شود.» مهم‌ترين فيلم‌هاي بني‌اعتماد عبارتند از:
قصه‌ها(1392)- خون بازي(1385)- گيلانه(1383)- زير پوست شهر(1379)- بانوي ارديبهشت(1376)- روسري آبي(1373)- نرگس(1370)- آي آدم‌ها(1394)
انسيه شاه‌حسيني
انسيه شاه‌حسيني که 1333 در شهر گرگان متولد شد؛ به‌عنوان فيلمنامهنويس و کارگردان در سينماي ايران فعاليت داشته است. شاه‌حسيني؛ فارغ‌التحصيل کارگرداني سينماست.
وي فعاليت هنري را با کارگرداني و فيلمنامه‌نويسي فيلم‌هاي کوتاه آغاز کرد. فيلم بلند «غروب شد بيا» نخستين تجربه کارگرداني اوست. شاه‌حسيني اولين زن رزمنده ايراني است که در موضوع جنگ ايران و عراق فيلم ساخته است.مهم‌ترين فيلم‌هاي او عبارتند از:
زيباتر از زندگي(1390) – پنالتي(1387) – شب بخير فرمانده(1384) – غروب شد بيا(1383)
مرضيه برومند
مرضيه برومند؛ کارگردان، بازيگر و عروسک‌گردان است. وي مدرک کارشناسي هنرهاي نمايشي از دانشکده هنرهاي زيباي دانشگاه تهران دارد.
ديگر کارگردان مهم اين نسل با همکاري محمد علي طالبي شاهکاري جاودان در حوزه سينماي کودک ساخت که کارهاي انفرادي بعدي هرکدام ميزان سهم و درصد مالکيت هنري ميان برومند و طالبي را از «شهر موش‌ها» مشخص کرد.
هجرت از تلويزيون به سينما براي برومند با «شهر موش‌ها» بسيار موفقيت‌آميز بود اما اين هجرت عاقبت نداشت و وي همانند شروع پر قدرت بازيگري‌اش و عدم ماندگاري در اين حرفه در سينما دوام نياورد. در دهه‌هاي بعدي به خانه‌اش تلويزيون بازگشت که اتفاقا با سريال‌هاي اجتماعي‌اش موفق هم ماند. مهم‌ترين فيلم‌ها و سريال‌هاي برومند عبارتند از:
سينما: شهر موش‌ها(کارگردان عروسکي و هنري- 1364)- الو الو من جوجوام(نويسنده و کارگردان ـ 1373)- مرباي شيرين(کارگردان ـ 1379)- دربه‌درها (تهيه‌کننده ـ 1383) -شهر موش‌ها2 (کارگردان ـ 1393)
تلويزيون: مدرسه موش‌ها(کارگردان)- قصه‌هاي تابه‌تا(1375، کارگردان)- خونه مادربزرگه(کارگردان)- آرايشگاه زيبا(کارگردان)- هتل(1377)- کارآگاه شمسي و دستيارش مادام(1380، کارگردان)- کتاب‌فروشي هدهد(1385 کارگردان)- آخرين: آب پريا(1391-1389)
منيِِژه حکمت
منيژه حکمت که 1341 در اراک زاده شد؛ از تهيه‌کنندگان و کارگردانان ايراني است. اولين فيلم وي «زندان زنان» بود و پس از آن فيلم «سه زن» و «لالايي» را ساخت. در سال‌هاي اخير حکمت بيشتر به کار تهيه و سرمايه‌گذاري و فعاليت‌هاي اجتماعي و فرهنگي مشغول بوده و تمايلي به ساختن فيلم به عنوان فيلمساز نداشته است.
آثاري که به تهيه‌کنندگي منيژه حکمت ساخته شده‌اند به شرح زير است: «شهر موش‌ها 2» (1393)، «ورود آقايان ممنوع»(1389)، «پوپک و مش‌ماشااله»(1388)
تهمينه ميلاني
تهمينه ميلاني؛ فيلمنامهنويس و کارگردان سينماي ايران است. او منشي صحنه، طراحي صحنه و لباس، و تهيه‌کنندگي فيلم را نيز تجربه کرده است. اسم كارگردانان زن كه به ميان مي‌آيد،تهمينه ميلانيقطعا جزو سه اسم اولي است كه به ذهنتان خطور مي‌كند. شايد به اين خاطر كه او در فيلم‌هايش هم دائم به‌دنبال گرفتن حق زنان است.
تهمينه ميلاني در سال 1339 در روستاي ميلان شهر تبريز به دنيا آمد. در دوران دبيرستان به تهران نقل مکان کرد و در دبيرستان‌هاي شرف و مرجان به ادامه تحصيل پرداخت. بسيار جوان بود که به‌عنوان اولين تجربه سينمايي‌اش به‌عنوان منشي صحنه فيلم «خط قرمز» برگزيده شد.
در کنار کار در کارگاه آزاد فيلم به ادامه تحصيل پرداخت. او که به آرامي به‌کار در سينما آشنا مي‌شد شروع به نوشتن فيلمنامه‌هايي مانند «اگر فردا بيايد»، «دوستت دارم مادر»، «عشق و مرگ» و … و کار در ديگر فيلم‌ها «اي ايران»، «جهيزيه‌اي براي رباب»، «دل نمک» و… کرد.
اولين فيلم او «بچه‌هاي طلاق» جايزه بهترين فيلم اول را در جشنواره فجر برد و جايزه نقدي آن به او کمک کرد که مجددا به‌همراه رضا بانکي و مهدي احمدي فيلم «افسانه آه» را بسازد. پس از شکست تجاري اين فيلم، فيلم کمدي «ديگه چه خبر» با بازي ماهايا پطروسيان را ساخت. فيلمي که بسيار پرفروش شد.
در سال 76 و با ايجاد فضاي باز سياسي پس از انتخابات دوم خرداد‌ماه رياست جمهوري ميلاني فيلم «دو زن» را ساخت. به‌خاطر ساختن اين فيلم، ميلاني جايزه بهترين فيلمنامه جشنواره فيلم فجر را برد و نامزد جايزه بهترين کارگرداني از همين جشنواره شد. ميلاني پس از موفقيت فيلم «دو زن» فيلم‌هاي «نيمه پنهان» و «واکنش پنجم» – هر سه با بازي نيکي کريمي- را ساخت.
پس از فيلم‌هاي سه‌گانه ميلاني با بازي نيکي کريمي، فيلم «زن زيادي» با بازي مريلا زارعي در سال 83 به نمايش درآمد. اين فيلم هم در ادامه حال و هواي فيلم‌هاي اخير ميلاني بود با واکنش سرد منتقدان مواجه شد اما به فروش خوبي دست پيدا کرد. در سال 84 بر اساس کتاب «شفاي کودک درون» اثر لوچيا کاپاکيونه فيلم «آتش‌بس» با بازي مهناز افشار و محمدرضا گلزار را ساخت.
اين فيلم که به بخش مسابقه سينماي ايران در جشنواره فيلم فجر راه نيافت، در سال 85 اکران شد و رکورد فروش صدميليون تومان در هفته اول را به‌جاي گذاشت. پس از ساختن و اکران فيلم «آتش‌بس»، لوچيا کاپاکيونه، نويسنده کتاب «شفاي کودک درون» با ارسال نامهاي به ميلاني از او تشکر و قدرداني کرد. مهم‌ترين فيلم‌هاي ميلاني عبارتند از:
سوپراستار – آتش‌بس – نيمه پنهان – دو زن – بچه‌هاي طلاق
تينا پاکروان
تينا پاکروان در سال 1356 در تهران متولد شده است و ليسانس کارگرداني سينما از دانشکده سينما-تئاتر دارد. فعاليت سينمايي را از کار در مجله سينمايي، گزارش فيلم در سال 74 آغاز کرده و در ادامه با مجلاتي مانند «ابرار سينمايي» و «صدا، دوربين، حرکت» و هفته نامه «فکور» همکاري داشته است.
او در سن 18 سالگي در فيلم «ياس‌هاي وحشي» به کارگرداني محسني‌نسب به‌عنوان منشي صحنه فعاليت داشت. در فيلم «سگ کشي» بهرام بيضايي، دستيار کارگردان بوده و در ادامه در سريال «تعطيلات نوروزي» شبکه دو سيما، برنامه‌ريز و جانشين توليد، در سريال «راز سکوت» هم برنامه‌ريز و جانشين توليد بوده است.
پاکروان سپس براي ادامه تحصيل به خارج از کشور رفت و در دانشکده يوسي‌ال‌اي UCLA آمريکا در رشته سينما ادامه تحصيل داد. در اين ميان دو فيلم کوتاه ساخت؛ «رويا» با بازي بهزاد فراهاني و مژگان رباني و همچنين «اکتور اکتور» که در آمريکا ساخته است. يک فيلم مستند هم به نام «همراه با ايرانيان» براي شبکه جهاني جام جم ساخته که به زندگي ايراني‌هاي مقي لس‌آنجلس و سانفرانسيسکو مي‌پردازد.
او پس از بازگشت به ايران در سريال «کلاه پهلوي» به‌عنوان مدير برنامه‌ريزي و دستيار اول کارگردان با سيدضياء‌الدين دري همکاري کرده است. سپس در «سنتوري» به‌عنوان مدير توليد به‌کارگرداني داريوش مهرجويي و «وقتي همه خوابيم» به کارگرداني بهرام بيضايي به‌عنوان مدير توليد و برنامه‌ريزفعاليت کرده است.
سومين فيلم کوتاهش «گره» نام داشت که محمدرضا شريفي‌نيا، سارا خوئيني‌ها، شقايق فراهاني و محراب رضايي به‌عنوان بازيگر در اين فيلم حضور داشتند و اولين کار بازيگري‌اش هم سريال «سال‌هاي مشروطه» است که در آن به‌عنوان بازيگر، مدير توليد، طراح دکور و مشاور فيلمنامه حضور داشته است.
وي تاکنون به‌عنوان مجري طرح، مدير توليد، بازيگر، برنامه‌ريز، دستيار کارگردان و… در فيلم‌هاي مختلف همکاري داشته و با فيلمسازاني همچون مسعود کيميايي، داريوش مهرجوئي، بهرام بيضايي، محمدرضا ورزي، ضياءالدين دري و… کار کرده است. از فعاليت‌هاي ديگر وي مي‌توان به تدريس، انتشار کتاب و نقد و ترجمه در مطبوعات و برگزاري نمايشگاه عکس اشاره کرد.
فيلم‌هاي سينمايي وي عبارتند از: «خانم» و «نيمه شب اتفاق افتاد» .
براي تکميل پرونده فوق نامهاي زيادي مي‌توان اضافه کرد که به‌دليل کمي فضاي روزنامه تنها به اسم اين بزرگان بسنده مي‌کنيم و اميدواريم پرونده کامل و جامعي از همه فيلمسازان زن بعد انقلاب سينماي ايران باشد؛
نيکي کريمي، مونا زندحقيقي، پريسا بخت‌آور از مهم‌ترين فيلمسازان دهه 50 سينماي ايران در کنار فيلمسازان زن جوان‌تري چون نگار آذربايجاني، پگاه آهنگراني و آناهيتا قزويني‌زاده که دو فيلمساز اخير بيشتر به ساختن مستند و کوتاه مبادرت کرده‌اند.
از فيلمسازان زن تازه کار‌تر سينماي ايران که اکثرا در دهه 90 وارد چرخه صنعت فيلمسازي شدند نيز مي‌توان به آيدا پناهنده، آزيتا موگويي، مانلي شجاعي‌فر و شاليزه عارف‌پور اشاره کرد که آيدا پناهنده با «ناهيد» در فستيوال کن هم حضور داشت.
نرگس آبيار
سال 1350 در تهران زاده شد. وي دانش‌آموخته رشته ادبيات فارسي است و داستان‌نويسي را از 76 آغاز کرد. آثاري براي نوجوانان پديدآورده و مجموعه داستان‌هاي «دو خط»(1378) و «قصه زني که همه‌اش ياس‌هاي فلسفي داشت» (1381) و «رمان‌هاي عروس آسمان» (1379)، «درباره زندگي رابعه عدويه»
و «کوه روي شانه‌هاي درخت» (1382) را براي بزرگ‌سالان نوشت؛ رمان اخير که مضموني درباره جنگ ايران و عراق دارد، برنده جايزه هشتمين «جشنواره کتاب دفاع مقدس» شده است.
او چهار فيلمنامه بلند سينمايي را نيز در کارنامه ادبي خود دارد. آبيار از سال 84 به ساختن فيلم‌هاي کوتاه و مستند روي آورد که نخستين تجربه او «بن‌بست مهربان»، برنده بهترين فيلم کوتاه داستاني از جشنواره ستايش شد و در بخش مسابقه چند جشنواره بين‌المللي نيز به نمايش درآمد.
وي تاکنون هفت فيلم داستاني و مستند و سه فيلم سينمايي را کارگرداني کرده است. آخرين اثر سينمايي وي به نا «نفس» هم اکنون در حال اکران در سينماهاي سراسر کشور است. فيلم قبلي آبيار يعني «شيار 143» از بهترين فيلم‌هاي اکران سال پيش و «نفس» از برترين فيلم‌هاي جشنواره فجر سال 94 از سوي منتقدان و تماشاگران لقب گرفت.